หลักฐานทางประวัติศาสตร์

หลักฐานทางประวัติศาสตร์ในประเทศไทย แบ่งออกเป็น  2 ประเภท

       1.  หลักฐานที่เป็นลายลักษณ์อักษร

         1.1  ตำนาน เป็นเรื่องเล่าต่อกันมา เกี่ยวกับ ตำนานจามเทวีวงศ์ ตำนานพระแก้วมรกต

         1.2  จารึก การบันทึกเรื่องราวและเหตุการณ์ลงบนแผ่นศิลา ใบลาน แผ่นเงิน แผ่นทอง เช่น ศิลาจารึกสมัยพ่อขุนรามคำแหง 

         1.3  พงศาวดาร  การบันทึกเรื่องราวและเหตุการณ์ในราชสำนัก  เกี่ยวกับพระมหากษัตริย์

         1.4  จดหมายเหตุ การบันทึกเหตุการณ์ร่วมสมัย บอกวัน เดือน ปี ที่มีเหตุการณ์ขึ้น มีรายละเอียดและถูกต้อง เช่น จดหมายเหตุของหลวง  จดหมายเหตุโหร

         1.5  เอกสารทางราชการ  เกี่ยวกับการ การปกครอง  การตรวจเยี่ยม รายงานการประชุม เป็นต้น

         1.6  บันทึกของชาวต่างชาติ นักการทูต พ่อค้า นักเผชิญโชค บันทึกที่เกี่ยวกับประวัติศาสตร์ ภูมิศาสตร์ วัฒนธรรมและการดำรงชีวิต  เช่น จดหมายเหตุลาลูแบร์  เล่าเรื่องกรุงสยาม

       2.  หลักฐานที่ไม่เป็นลายลักษณ์อักษร

          2.1  โบราณสถาน ได้แก่ พระราชวัง  แหล่งโบราณคดี วัด เจดีย์ โบสถ์ วิหาร

          2.2  โบราณวัตถุ ได้แก่ เครื่องแต่งกาย  เครื่องมือ  เครื่องใช้   

         2.3  งานศิลปะ ได้แก่ เครื่องมือ  เครื่องใช้  ภาพฝาผนัง

การประเมินความน่าเชื่อถือตามหลักฐานทางประวัติศาสตร์

       ประเภทของหลักฐานทางประวัติศาสตร์ทางวิชาการ มีการแบ่งหลักฐานทางประวัติศาสตร์เป็น 2 แนวทาง คือ หลักฐานที่แบ่งโดยการประเมินความน่าเชื่อถือ และแบ่งตามลักษณะที่เป็นลายลักษณ์อักษร หรือไม่เป็นลายลักษณ์อักษร ดังนี้

       1. หลักฐานที่มีความน่าเชื่อถือนั้น แบ่งออกเป็น 2 ลักษณะ ดังนี้

         1.1 หลักฐานชั้นต้น หรือหลักฐานปฐมภูมิ  หมายถึง หลักฐานที่บันทึกไว้ในสมัยที่เรื่องราวนั้นเกิดขึ้น อาจจะโดยผู้พบเห็นเหตุการณ์หรือเกี่ยวข้องโดยตรงกับเหตุการณ์นั้น อาจโดยตั้งใจเขียนไว้เป็นหลักฐาน หรือไม่ตั้งใจเขียนก็ได้ และให้รวมถึงข้อเขียน นั้น ๆ หลักฐานชั้นต้น ยังรวมถึงสิ่งปลูกสร้าง หรือผลิตผลของสังคมที่เกิดขึ้นในสมัยนั้น ๆ ด้วย เช่น วัดวาอาราม พระพุทธรูป ภาพเขียน เครื่องมือในการดำรงชีพ และอีกมากมาย ดังนั้นหลักฐานชั้นต้น จึงมักจะได้รับน้ำหนักความน่าเชื่อถือจากนักประวัติศาสตร์มากกว่า ได้รับความน่าเชื่อถือมากกว่าหลักฐานอื่น ๆ

         1.2 หลักฐานชั้นรอง หรือหลักฐานทุติยภูมิ หมายถึง บันทึกของผู้ที่ได้รับทราบเหตุการณ์จากคำบอกเล่าของบุคคลอื่นมาอีกต่อหนึ่ง เช่น หนังสือประวัติศาสตร์ที่มีผู้เขียนขึ้นในภายหลัง โดยอาศัยหลักฐานต่าง ๆ พอเป็นหลักฐานทางประวัติศาสตร์ได้

       2. หลักฐานที่เป็นลายลักษณ์อักษร หรือไม่เป็นลายลักษณ์อักษร แบ่งออกเป็น 2 ลักษณะดังนี้

         2.1 หลักฐานที่เป็นลายลักษณ์อักษร คือ ข้อความบอกเล่า จากบุคคล เหตุการณ์ในสมัย ได้จดลงไว้เป็นตัวอักษร เช่น บันทึก    ต่าง ๆ ศิลาจารึก เป็นต้น โดยที่ผู้บันทึกอาจจะเป็นคนในพื้นที่นั้นเอง หรือคนที่เคยเดินทางผ่านมา โดยในทางประวัติศาสตร์ถือกันว่า เรื่องราวของมนุษย์ก่อนที่จะมีการจดบันทึกเป็นตัวอักษรนั้น เป็นเรื่องก่อนประวัติศาสตร์ และสมัยของประวัติศาสตร์ จะเริ่มต้นเมื่อมีตัวอักษรใช้

         2.2 หลักฐานที่ไม่เป็นลายลักษณ์อักษร คือ หลักฐานทางศิลปกรรม โบราณคดี ศิลปะ ดนตรีนาฏกรรม หมู่บ้าน ชุมชน สภาพความเป็นอยู่ การดำเนินชีวิต คำบอกเล่า และประเพณี วัฒนธรรมซึ่งไม่ได้ถ่ายทอดออกมาเป็นข้อความลายลักษณ์อักษรวิธีการประเมินความน่าเชื่อถือของหลักฐานทางประวัติศาสตร์

       การศึกษาประวัติศาสตร์ จำเป็นต้องอาศัยหลักฐานต่าง ๆ เกี่ยวกับเรื่องนั้น ๆ มาศึกษาวิเคราะห์ ตีความเรื่องราว และตรวจสอบความถูกต้องของเรื่องราวเหตุการณ์นั้น ๆ หลักฐานที่เกี่ยวข้องกับเรื่องราวประวัติความเป็นมาของมนุษย์ เรียกว่า หลักฐานทางประวัติศาสตร์ ซึ่งสามารถแยกได้ดังนี้

         1. หลักฐานทางศิลปกรรมและโบราณคดี หลักฐานทางศิลปกรรมที่สำคัญ คือ ศิลปวัตถุแบบอู่ทอง ศิลปวัตถุแบบลพบุรี        ศิลปวัตถุแบบทวารวดี นอกจากนี้ได้แก่ เงินตรา ซากอิฐปูนของวัดวาอาราม พระพุทธรูป เครื่องใช้ตามบ้านเรือน ฯลฯ

         2. หลักฐานที่เป็นหนังสือเก่านั้นมักจะเขียนลงบนสมุดข่อยหรือใบลาน เช่น ตำนานสิงหนวัติ (เล่าเรื่องตั้งแต่พระเจ้าสิงหนวัติอพยพมาจากเหนือ)  จามเทวีวงศ์ (เป็นเรื่องเมืองหริภุญไชย)  รัตนพิมพ์วงศ์ (เป็นตำนานพระแก้วมรกต) สิหิงคนิทาน (เป็นประวัติพุทธศาสนาและประวัติเมืองต่าง ๆ ในลานนาไทย)  จุลลยุทธกาลวงศ์ (เป็นพงศาวดารไทย ตั้งแต่สมัยพระเจ้าอู่ทอง ตลอดสมัยอยุธยา)  ตำนานสุวรรณโคมคำ และตำนานมูลศาสนา (เป็นเรื่องราวประวัติศาสตร์ไทยก่อนสมัยสุโขทัย) ปัญหาของหลักฐานที่เป็นหนังสือเก่า คือ เราไม่ทราบว่าผู้บันทึกเขียนไว้เมื่อไร มีความจริงแค่ไหน และแต่งเติมเพียงใด

         3. หลักฐานที่เป็นศิลาจารึก ศิลาจารึกถือว่าเป็นหลักฐานที่สำคัญมากในการศึกษาประวัติศาสตร์ไทยในระยะเริ่มแรกสมัยสุโขทัย ที่สำคัญได้แก่ ศิลาจารึกหลักที่ 1 (จารึกพ่อขุนรามคำแหง)  ศิลาจารึกหลักที่ 2 (จารึกวัดศรีชุม) , ศิลาจารึกหลักที่ 3 (จารึกนครชุม)  ศิลาจารึกหลักที่ 4 (จารึกวัดป่ามะม่วง)  ศิลาจารึกหลักที่ 8 ข. (จารึกวัดพระมหาธาตุ)  จารึกหลักที่ 24 (จารึกวัดหัวเวียงไชยา)  จารึกหลักที่ 35 (จารึกดงแม่นางเมือง นครสวรรค์)  จารึกหลักที่ 62 (จารึกวัดพระยืน ลำพูน) ฯลฯ หมายเหตุ ศิลาจารึกให้ลำดับหลักตามการค้นพบ ก่อน – หลัง

         4. หลักฐานพวกที่เป็นพงศาวดารพระราชพงศาวดารสยามมีมากมาย แต่ที่มีความสำคัญต่อการศึกษาประวัติศาสตร์ไทย ได้แก่

           4.1 พระราชพงศาวดารสยามที่แต่งในสมัยอยุธยา คือ ฉบับหลวงประเสริฐ

           4.2 พระราชพงศาวดารสยามที่แต่งในสมัยรัตนโกสินทร์ แยกเป็น 3 รัชกาล คือ             4.2.1 ฉบับรัชกาลที่ 1 มี 4 สำนวน คือ ฉบับพันจันทนุมาศ (เจิม) , ฉบับเจ้าพระยาพิพิธพิชัย  ฉบับพระพันรัตน์  ฉบับบริติชมิวเซียม

             4.2.2 ฉบับรัชกาลที่ 3 มี 1 สำนวน คือ ฉบับสมเด็จกรมพระปรมานุชิตชิโนรส

             4.2.3 ฉบับรัชกาลที่ 4 มี 4 สำนวน คือ ฉบับพระราชหัตถเลขา

         4.3 พระราชพงศาวดารฉบับอื่น ๆ คือ พระราชพงศาวดารกรุงเก่าฉบับพระจักรพรรดิพงศ์ (จาด) พงศาวดารเหนือ พงศาวดารโยนก

         5. หลักฐานที่เป็นจดหมายเหตุชาวต่างประเทศหลักฐานพวกนี้เป็นหลักฐานภาษาต่างประเทศ เพราะมีชาวยุโรปหลายชาติเข้ามาติดต่อในสมัยอยุธยา หลักฐานเหล่านี้อยู่ในรูปของบันทึก จดหมายเหตุ จดหมายถึงผู้บังคับบัญชา จดหมายของข้าราชการและพ่อค้า เอกสารทางการทูต บันทึกของมิชชันนารี เช่น จดหมายเหตุของลาลูแบร์  บันทึกของบาดหลวงเดอ ชัว สี  จดหมายเหตุวันวิลิต เอกสารฮอลันดา ฯลฯ อ้างอิงจาก (สุริยันตร์ เชาวนปรีชา : เอกสารประกอบ การสัมมนาประวัติพระยาพิชัยดาบหักเพื่อการจัดทำหลักสูตรบุคคลสำคัญท้องถิ่น )หลักเกณฑ์การประเมินค่าของหลักฐานทางประวัติศาสตร์ แบ่งเป็น 2 ประเภท

       1. การวิเคราะห์และประเมินคุณค่าหลักฐานจากภายใน หมายถึง การตรวจสอบความน่าเชื้อถือของหลักฐานว่า มีความน่าเชื่อถือมาก ปานกลาง หรือไม่น่าเชื่อถือทั้งหมด ซึ่งจะต้องใช้ด้วยความระมัดระวัง และควรตรวจสอบดังนี้

         1.1 ช่วงระยะเวลาของเหตุการณ์และการบันทึก ได้ทันเหตุการณ์ความถูกต้องย่อมมีมากขึ้น

         1.2 จุดมุ่งหมายของผู้บันทึก บางคนตั้งใจบันทึกได้ทันเหตุการณ์ความถูกต้องย่อมมีมากขึ้นเท่านั้น

         1.3 ผู้บันทึกรู้ในเรื่องราวนั้นจริงหรือไม่ เรื่องราวที่อ้างอิงมาจากบุคคลอื่นหรือเป็นคำพูดของผู้บันทึกเอง

         1.4 คุณสมบัติของผู้บันทึกเกี่ยวกับการศึกษาเล่าเรียน สภาพแวดล้อมน่าเชื่อถือหรือไม่ ขณะที่บันทึกนั้นสภาพร่างกายหรือจิตใจปกติหรือไม่มีความกดดันทางอารมณ์ หรือถูกบีบบังคับให้เขียนหรือไม่

ข้อความในหลักฐานที่อาจเกิดการคัดลอกหรือแปลผิดพลาดหรือมีการต่อเติมเกิดขึ้น

         1.5 ข้อความนั้นมีอคติเกี่ยวกับเชื้อชาติ ศาสนา ลัทธิการเมือง ฐานะทางเศรษฐกิจ สังคมหรือไม่

         1.6 วิธีการในการบันทึกใช้วิธีการบันทึกอย่างไร ถี่ถ้วนมีอรรถรสหรือเป็นการบันทึกโดยการสืบหาสาเหตุอย่างเที่ยงธรรม ถ้าหากผู้บันทึกใช้วิธีการทางประวัติศาสตร์บันทึกเหตุการณ์ จะทำให้เป็นหลักฐานที่น่าเชื่อถือ

       2. การประเมินคุณค่าหลักฐานจากภายนอก เป็นการมุ่งวิเคราะห์และพิสูจน์หลักฐานว่า เป็นของจริงหรือของปลอม ไม่ว่าจะเป็นบางส่วนหรือทั้งหมด โดยอาศัยวิธีการเปรียบเทียบกับหลักฐานอื่น อย่างไรก็ตาม การตรวจสอบหลักฐานว่าจริงหรือปลอมนั้น ผู้ศึกษาไม่สามารถตรวจสอบด้วยตนเองได้ทั้งหมด เพราะต้องใช้ความรู้ความสามารถเฉพาะทางจริง ๆ จึงต้องอาศัยผลงานหรือขอความร่วมมือจากผู้เชี่ยวชาญสาขาอื่น ๆ ที่เกี่ยวข้อง ซึ่งส่วนนี้จะเป็นการตรวจสอบหาข้อบกพร่องของหลักฐาน